YOZGAT’TA ÂŞIKLIK GELENEĞİ

Yozgat, tarihin bilinen dönemlerinden günümüze kadar; Anadolu’nun kuzeygüney ve doğu-batı yönündeki geçiş yolları üzerinde bulunduğundan dolayı önemli bir konuma sahip olmuştur. Coğrafî yapısı yörenin tarihinde ve kültüründe de etkisini göstermiş, çok renkli bir kültürün oluşmasına imkân vermiştir. Yozgat ili toprakları, İç Anadolu Bölgesi’nin Orta Kızılırmak Havzası ile Karadeniz Bölgesi’nin Çekerek Havzasına Girer. Bozok platosu’nun yüksek tepelerinden birinin eteğine kurulmuş olan il merkezinin yükseltisi 1320 metredir.1 Yozgat ili doğudan Sivas’ın Gemerek, Şarkışla ve Yıldızeli; Kuzeyden Tokat’ın Artova ve Zile, Çorum’un Ortaköy, Alaca ve Sungurlu; Batıdan Kırıkkale’nin Delice; Güneyden Kırşehir’in Çiçekdağı, Nevşehir’in Kozaklı ve Avanos, Kayseri’nin Merkez Felahiye ve Sarıoğlan ilçeleriyle komşudur. Yozgat’ın diğer iller arasındaki yeri yukarıdaki harita kesitine bakıldığında daha açık anlaşılacaktır. Yozgat’ta çok köklü bir âşıklık geleneği vardır. Kimi kaynaklar XIX. yy’ın sonuna kadar âşıklık geleneğinin canlı olduğunu, âşıkların köy köy dolaşıp birbirleriyle sınandıklarını, muammâlar asıp, atışmalar düzenlediklerini yazmaktadır. Kent kimi ünlü âşıkların da uğrak yeri olmuştur. Erzurumlu Emrah, Tokatlı Nuri, Pesendî, Ceyhunî,... bunlardan bir kaçıdır. Anadolu’daki âşıklık geleneğinin bir çok güçlü temsilcisinin Yozgat’a yakın illerden yetişmesi ve Yozgat’a gelerek kahvelerde âşıklık geleneğini icra etmeleri âşıklık geleneğinin Yozgat’ta gelişmesini destekleyen unsurlar arasındadır. Yazılı belgelerin azlığı, ilmî araştırmaların eksikliği ve şiirlerini cönk /mecmua/divan gibi yazmalarla günümüze ulaştıranlar dışında yeterli bilginin bulunmaması gibi nedenler, Yozgat’ta âşıklık geleneğinin tarihini belirlememizi zorlaştırmaktadır.2 Yozgat yöresi, çevre illerde olduğu gibi kendi yöresinin âşıklarını yetiştirmeyi ihmâl etmemiştir. Yozgat’ın yetiştirdiği -tespit edilebilen- âşıklık geleneği temsilcileri şunlardır: Âşık Necip (XIX. yy’ın ortaları), Âşık Nâzi (1803-1902), Âşık Zeminî (1838-1908), Yozgatlı Seyrî (1851-1916), Âşık Gülsanî (1878-1918), Âşık Gamlî (1883-1934), Hüznî (1879-1936), Zârî (1852-1941), Sorgunlu Âşık Demlî (1887-1964), Âşık Niyazî (1923-...).3 Bu çalışmamızda incelediğimiz Âşık İhsan, Yozgat’ın Sorgun ilçesinde do- ğup büyümüş ve âşıklık geleneğini buraya gelen kahvelerde atışmalar yapan, halk hikâyeleri anlatan ve destan satan âşıklardan öğrenmiştir. Kendisinde bulunan âşıklık istidâdı, kasabaya gelen âşıklara olan özentisiyle günyüzüne çıkmış zamanla kemâle ermiştir. Âşık İhsan’dan edindiğimiz bilgilere göre, Sorgun’da âşıklık geleneği; köy odalarında, üzüm toplama zamanı bağlarda, düğünlerde ve kahvelerde icra edilirmiş. Halen Sorgun’da âşıklık geleneğinin pek çok özelliğini yitirmiş de olsa, devam ettiği ortadadır. Bununla birlikte âşıklar, ilgili makamlardan gerekli desteği görememekten şikâyetçidirler. Bu âşıklar; yörede düzenlenen şölenlerde, âşıklar bayramlarında, tertip edilen âşık atışmalarında âşıklık geleneğini muhafaza edebildikleri özellikleriyle icra etmeye çalışmaktadırlar. Sorgun’da Âşık İhsan’dan başka; Âşık Niyazi Ersoy, Âşık Sefil Döndü, Erozan, Aşık Kulhaki, Aşık Murat Erciyas gibi âşıklar yörede bu geleneğin temsilcileri arasındadır. .Gazi Ünv, Öğr, Yılmaz Yeşil